1. Öznesi ile metafiziğe en yakın kendini hisseden insan yaşadığı, esrimeler( kahinler, büyücülerdeki gibi), ilhamlar (şairler ve sanatçılardaki gibi), sezgiler (akademik akademisyenlerdeki gibi), vahyin hatırlatıcıları, anlaşılmasını kolaylaştırıcı faktörleri hatta din biliminin ifadesi ile dindeki kısa devreler veya sahtelikleridir.

2. Bu gibi bilişsel ve zihinsel eylemler, aynı zamanda Metazifiziğin varlığının en somut delilleri ve onun fiziğe müdahale etme araçları sayılabilir.

3. Bunlara fiziğe mühadele etme yetisindeki metafizik varlık Şeytanın iğvaları ve kafirin elindeki "şatahatlar" dahildir.

4. Dinler Tarihindeki ilahi dinlerin şari olan ulu’l azm peygamberlerin, minhaç sahibi nebilerin İlahi Varlık tarafından yönetildiğinde şüphe yoktur. Dolayısıyla Hz. İsa, Hz. Musa veya özellikle Peygamberimizin (sav) peygamberlerin sonucusu olarak hayat, diğer peygamberle (bunlara İsrail peygamberlerinin dışındaki Şuayb, Hud vs peygamberler dahildir) hayat benzerlikleri, mesaj ortaklıkları ve akıbet/ kader birliktelikleri olması aynı kaynağa işaret etmektedir.

5. Hz. Peygamberin(sav), peygamberlerin sonuncusu olarak, aynı zamanda diğer din kurucularıyla zihinsel hedef ve mesaj açısından metafizik benzerlikleri mevcuttur.

6. İlahi dinlerin dışındaki din kurucularıyla kıyaslanmasında ortaya çıkan farklılıkların genel anlamda kategorik farklılıklar ( peygamberlik kategorisi, ruh veya varlık kategorileri vs) olduğu gayet açıktır.

7. Budda, Konfüçyüs Lao-tzu gibi Kur’anda adı açıkça geçmeyenler ama din kurucusu olduğu kabul edilip bilinenleri hem kategorik açıdan hem de ilahi kelamda zikri geçmediğinden peygamber sayamayız

8. Ancak bunların ama hayatları mesajları ve kaderlerinin Hz. İsa veya Musa ya benzemesinden kıyasla bunların da aynı Metafizik İlahi varlık tarafından yönlendirildiklerini söyleyebiliriz.

9. Ancak bilimsel açıdan ispat edilen hiç bir şeyin dini açıdan kesinliği yoktur zanni galip hükmündedir. Söz gelişi sarayda büyüyen Musa (as) ile Budha nın kendi maddi şatafat ve saraylardan 3 farklı çıkışlarında birbirilerine oldukça benzerler. Hz. Musa’nın saraydan çıkışlardaki kavminin ızdırap ve acı ve ölümüyle somut olarak yüzleşmesi ile her şeyden feragat edip Şuayb peygamberin yanına sığınması ve sonunda yanan çalıda hiyerofaniye (kutsalın tecellisine) kavuşması ile saraydan çıkan Budda’nın benzer şeyleri ilke bazında acı, ızdırap ve ölümle yüzleşip dünyadan feragat ederek gurulara sığınması ve akabinden yabani incir ağacı altında aydınlaması arasında bilişsel bir mukayese söz konusudur.

10. Yine Zerdüşt, bireysel olarak batılla mücadele eden devrimci karakteriyle kavmiyle mücadelesi yoluyla Hz. Peygamber ve Hz. Musa ile benzerliği de bu kaynak birlikteliğini akla getirmektedir

11. Ancak dinlerarası etkileşimdeki kültürel etkileşimin yoğunluğu gayet açıktır. Hıristiyanlar, Hz. İsa as. hakkındaki doğum hadisesi hakkında İncillerde çok detaylı veri bulamayınca doğal olarak en yakın olan ve o dönemin hakim Güneş İlahi Mitra özdeşleştirmeye hatta açık bir bilgi kopyalamaya giderek açığı kapamak zorunda kalmışlardır.

12. Bu noktada bilhassa insanlar kadar mahir hiçbir varlık yoktur. Gelenekler özellikle bir geleneğin içinde doğup büyüdüğü ortamdaki en yakın gelenekler daima etkileşim içindedir.

13. Aynı coğrafyada, aynı kültürel havzada aynı kategorik hedeflerdeki dinler arasında dindarları eliyle karşılıklı etkileşimlerin fazla olduğunu söyleyebiliriz.