Ekonomik olanlar da dahil, problemlerin çözümünde iki temel değişken vardır. Bunlardan birisi toplumsal değerlere (ekonomide ülke ekonomisi ve piyasa koşullarına) uygun, etkin işleyen yasal ve kurumsal yapı, bir diğeri “duyarlı insan” modelidir. Birincisi kısa vadede zorunlu olsa da uzun vadeli çözüm ikincisindedir. İslam ekonomisi geçmişte ikincisine çok güvendiğinden birincisini ihmal etmiştir. Zira yazılı olmamak kalıcılığı etkilemektedir. Bu yüzden de henüz dört başı mamur bir teori ortaya konamamıştır. Kapitalizm ise her şeyi kurala bağlamak zorunda kalmıştır.
Kapitalist iktisat İslam iktisadından farklı olarak uzun dönemli çözümün arza, kısa dönemli çözümün talebe dayalı olduğunu savunmaktadır. Geliştirdiği homo economicus insan modelinin kişisel çıkarları ile örtüşmeyen bir eylemde bulunması beklenemez. Kapitalizm de buna yine kendi ilkeleri çerçevesinde çözüm önerileri getirmiş ve (vergi gibi) zorunlu karşılıklarla bölüşüm paylaşım ile kamu hizmetlerini sunabilmiştir.
Ekonomilerin sadece yasal ve kurumsal yapıya dayalı olması gerçek bir başarı getirmez. Bir başka deyişle kısa vadeli ve pansuman tedbiridir. Bugün kapitalist sistemde böyle bir yapı sürekli bir hal almış gözükmektedir. Oysa kalıcı tedbir insan unsuru ile ilgilidir. Hemen sonuç alınmaz ama doğru teşhis ve tedavi anlamına gelir. Sürekli debelenmemizin nedeni bunu göremeyişimizdir.
Uzun vadeli çözüm elbette sadece arza dayalı çözüm değildir. Uzun vadeli çözüm toplumsal sorumluluk sahibi, bilinçli insan modelinden geçer. Kapitalizmde buna cevap yoktur. Ancak yaşanmış ağır tecrübeler, batıyı buna zorlamaktadır. Batı ekonomileri arasında ahlaki esasların gelişiyor olması, moral economy, ethics ya da altruizm veya insancıl kapitalizm gibi kavramların kendisine yer buluyor olması, tecrübe ile elde edilen bu tür değerlerin maliyetinin yüksekliğine de işaret eder. Esasen ahlak kavramı içerisinde kümelenen bu kavramlar, insanı fıtratına uygun davranmaya zorlamasını göstermesi açısından ayrıca önemlidir.
