Pozitivist ve seküler düşüncenin insan zihni ve toplumlar üzerinde hakimiyet kurduğu gözardı edilemez bir gerçektir. Ancak ilk etapta hesap edilemeyen şeyler de vardı. Zaman içerisinde toplumsal geri bildirim yaşanınca, kişisel ve sosyal düzeyde değişimler kaçınılmaz oldu. Seküler düşünce hakimiyet kurmuştu ama, (batıda) kiliseler kapatılmamış, kendi haline bırakılmıştı. Bu ölümcül hata sosyalizm tarafından hayata geçirildi ve bütün ihtişamlı görüntüsüne rağmen, yıkılıp gitmekten kurtulamadı. Batı bu konuda daha şanslı idi. Zira ahlaki esasları bir şekilde ayakta tutan kiliseler açıktı. Türkiye’de ise biraz daha farklı bir işleyiş süreci yaşandı. Zira sosyalizmde olduğu gibi temel kurumlar (hilafet, medrese, tekke) kapatılmış, ondan farklı olarak da dikte ettirilen bir din anlayışı geliştirmek istenmiştir. Ancak Türkiye’de ilim ve irfan ehli bütün baskı ve yasaklamalara rağmen faaliyetini sürdürmüş, bu sayede hiç değilse toplum büsbütün kaybedilmemiştir.

Seküler düşüncenin büyük yanılgısı; akıl ile vahiy arasında bir ilişki olmadığı tezinden hareket etmiş olmasıdır.

Batı dünyası bakımından bunu haklı çıkarabilecek şey, kilisenin insanların zihinleri üzerinde tekel oluşturması iken, İslam dünyasında içtihat müessesesinin işletilememiş olmasıdır. Oysa ictihad da, tecdid de, müctehid de edile-i şer’iyyenin temel kavramlarındandı. Gelişmeler yeterince etkin bir şekilde takip edilemediği için de halen devam eden fetret dönemi bağlantılı zihinsel bir esaret yaşanmaktadır. Buradan çıkışın elbette emareleri vardır. Nitekim geçmişte de (Moğol ve Haçlı saldırıları esnasında) böyle bir fetret yaşamıştı, ama sonraki dönemlerde yine güçlü medeniyetler oluşturabilmiştir.