443 yıl önce dönemin Diyarbakır Valisi Sokullu’nun oğlu Vezirzade Hasan Paşa tarafından yapımı için ilk adımı atılan ve bundan dolayı ‘Hasan Paşa Hanı’ olarak adlandırılan han, ilk günkü canlılığını koruyor. 2 katlı hanın giriş katı cafe ve turistik işletme olarak kullanılırken, bodrum katının bir kısmı kütüphane, bir kısmı ise restoran olarak kullanılıyor. Hanın üst katı ise dokusuna uygun şekilde kafe ve kahvaltı salonu olarak kullanılıyor. Tarihi Hasan Paşa Hanı, üzerindeki kitabeden anlaşıldığı gibi, 1572-1575 yılları arasında dönemin Diyarbakır Valisi Sokullu’nun oğlu Vezirzade Hasan Paşa tarafından yaptırılmaya başlanmıştır. Bu süreç içerisinde Vali Hasan Paşa başka bir göreve atandığından, hanın tamamlanması dönemin Valisi Osman Paşa döneminde olmuştur. Yapının doğusu, güneyi ve giriş kapısının üzerinde olmak üzere üç yerinde hanın ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığına ilişkin bilgiler veren kitabeler bulunuyor. 1612 yılında Diyarbakır’a gelen ve şehri gezen Polonyalı Simeon, seyahatnamesinde handa çok sayıda oda ve yer altında 500 beygiri barındırabilen iki büyük ahırının var olduğundan bahsetmiştir. XVII. Yüzyılda şehre gelen Evliya Çelebi ise Hasan Paşa Hanı’nın kale misali, gayet metin ve müstahkem bir yapı olduğundan bahsetmiştir.
DİYARBAKIR’IN İKİNCİ BÜYÜK HANI
Kentin ticaret merkezinde bulunan Hasan Paşa Hanı, Deliller Hanı’ndan sonra Diyarbakır’daki ikinci büyük handır. Dikdörtgen plan şemasına sahip avlu, iki katlıdır. İki renkli taş sıralarının yatay olarak cephelerde kullanılması, yapıyı olduğundan da uzun göstermektedir. Merdivenle inilen eyvanın sağında ve solunda ahır bölümüne inen kapılar bulunmaktadır. Avlu dikdörtgen planlı ve oldukça geniş tutulmuş, ortasında yer alan altı sütunlu, üstü kubbeyle örtülmüş bezemesiz bir şadırvan avluya hareket katmaktadır. Avluya açılan batı ve doğu eyvanın sağ ve solunda üst kata çıkışı sağlayan merdivenler bulunmaktadır. Üst katlarda da revaklar bulunmakta ve bu revakların arkasında odalar yer almaktadır. Han bodrum, avlulu bölüm ve üst kat olmak üzere üç katlıdır. Hanın bodrum kısmında gelen kervanların hayvanlarını barındıracak ahır kısmı bulunmaktadır. Şu an turistik bir gezi mekanı olan Hasan Paşa Hanı restore edilip, çeşitli turistik işletme ve kafelere ev sahipliği yapmaktadır. Daha önce deve ve atların gecelediği ahır olarak yapılmış birimin bir kısmı günümüzde kapalı restoran, bir kısmı ise kitap evi olarak işletilmektedir.
Diyarbakır’a gelen yerli ve yabancı turistlerin akın ettiği Hasan Paşa Hanı, özellikle tarihi mekandaki Diyarbakır’a has kahvaltısıyla ismini duyuruyor. Diyarbakır’a gelen tüm misafirlerin kahvaltı yapmak üzere gittikleri Hasan Paşa Hanı, 443 yıllık yorgunluğuna rağmen dimdik ve ilk günkü gibi canlı duruyor.