Hemen bu dönemde sanayinin gelişmesi için Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmıştır. 1934’de uygulamaya konan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın ana hedef ve stratejisi, ülkenin yer üstü kaynaklarını değerlendirerek ithalata konu olan özellikle şeker, dokuma ve kağıt başta olmak üzere temel gereksinim maddelerinin yurt içinde üretilmesi, yerel veya bölgesel, tarımsal üretime ve doğal kaynaklara dayalı sınai üretim birimleri kurulması olmuştur.
Sümerbank’ı tarihi kılan ilk görev 1.planda yer alan projelerin gerçekleştirme görevinin de Sümerbank’a verilmiş olmasıdır. Planda yer alan projeler, ilk bölümde belirtildiği gibi, dokuma, maden, selüloz, seramik ve kimya sanayileri olmak üzere beş sektörde toplanmıştır. Planda yer alan dokuma, maden, selüloz ve kimya sanayine ilişkin yatırımlar Sümerbank tarafından yürütülürken, Kok, Şişecam ve kükürt sanayine ilişkin yatırımlar İş Bankası tarafından yürütülmüştür.
Bu plan kapsamında 1934’de Bakırköy Bez Fabrikası, Keçiborlu Kükürt Fabrikası ve Isparta Gülyağı Fabrikası, 1935’de Kayseri Bez Fabrikası, Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası ve Zonguldak Antrasit Fabrikası, 1936’da İzmit Kağıt Fabrikası, 1937’de de Ereğli ve Nazilli Bez Fabrikaları işletmeye alınmıştır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında bu tesisler sadece üretmekle, milli ekonomiyi kalkındırmakla kalmamış, yöreyi de baştan başa değiştirerek, yeni bir kimlik kazandırmıştır.
Sümerbank, Pamuklu Sektöründe 20, Yünlü ve Halı Sektöründe 10, Deri ve Kundura Sektöründe 4, Kimya Sektöründe 6, Toprak ve Seramik Sektöründe 6, Ticaret Sektöründe 4, Araştırma ve Geliştirme sektöründe 1, Çimento Sektöründe 1, Kağıt Sektöründe 3 ve Demir-Çelik Sektöründe 1 İşletme olmak üzere toplam 56 İşletme ve Bankacılık Sektöründe 49 banka şubesiyle hizmet veren bankacılık birimi ile Türkiye’de özel kesimin gerek sermaye gerekse teknik bilgi ve beceriden yoksun olduğu dönemlerde Devletin tüm yükünü omuzlamış ve Türkiye’de sanayileşmenin öncülüğünü yapmıştır.
Sümerbank’ın bünyesinde birer işletme olarak kurulan ve gelişen;
1- Karabük Demir ve Çelik İşletmeleri, 2- Selüloz ve Kağıt İşletmesi (SEKA), Mayıs 1955’te müstakil birer müessese olarak yeniden yapılandırılmıştır.
Ancak 1980’li yıllarda Türkiye’nin batıdan etkilenerek özelleştirme politikasına girmesi, ülkeyi üretme çizgisinden uzaklaştırmış ve özelleştirme fikrinin ülkeye girmesine neden olmuştur.
28 Mayıs 1986 tarih ve 3291 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun çerçevesinde; 11 Eylül 1987 tarih, 12184 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Sümerbank’ın özelleştirilmesine karar verilmiştir.
Sivas Çimento, Kütahya Seramik, Filyos Ateş Tuğlası, Konya Krom Magnezit Tuğla, Yarımca Porselen ve Bozüyük Seramik Sanayii Müesseseleri Kasım 1983’te Türkiye Çimento ve Toprak Sanayii Kurumu’na, Bolu Lamine ve Lif Levha Sanayii Müessesesi SEKA’ya devredilmiş, Ordu Soya Sanayii Müessesesi de Aralık 1986’da Ordu Soya Sanayii A.Ş.’ye devredilmek suretiyle, toplam 10 işletme Sümerbank bünyesinden ayrılmıştır.
Sümerbank, kuruluşundan 2001 yılına kadar; başta Türk Silahlı Kuvvetleri ve Emniyet Genel Müdürlüğü’nün eğitim elbisesi, iç çamaşırı, postal, çadır, paraşüt, çarşaf, battaniye, havlu vb tüm ihtiyaçlarını karşıladığı gibi, Azerbaycan, Ürdün, Arnavutluk, Bosna Hersek vb ülkelerin ordu ve polis teşkilatlarının ihtiyaçlarını da karşılamıştır.
Özelleştirme sürecinde şirket yeniden yapılandırılarak, bankacılık birimi ayrılmış, sanayi sektöründe faaliyetlerine devam eden bölümü Sümer Holding A.Ş. adını almıştır.
24 Ekim 1995'te Garipoğlu şirketler grubuna 103.4 milyon dolara satılarak özelleştirilmiştir. Hayyam Garipoğlu'nun Malki cinayeti ve Türkbank skandalına adının karışması, Sümerbank'ın elinden alınmasına neden olmuştur. Sümerbank 21 Aralık 1999'da TMSF'ye devredilmiş, ardından 9 Ağustos 2001 tarihinde Oyak Grubuna satılmıştır. 2002-2016 yılları itibariyle de kalan işletmelerden bazıları satılarak, bazıları devredilerek tamamına yakını özelleştirilmiştir.
Kaynaklar :
Murat Koraltürk ‘Türkiye Ekonomisinde Bir Öncü: Sümerbank’.
http://www.sumerholding.gov.tr/tr/kurumsal/sirket/tarihce.aspx
Türkiye'nin sanayileşmesinde büyük rol oynayan Sümerbank’ın özelleştirilmesi Türkiye için hem maddi hem de manevi anlamda büyük bir kayıp olmuştur.
Haber: Dr. İlhami Pektaş